Na przedmiotowym blogu dzielimy się czasem z Państwem informacjami odnośnie najciekawszych, prowadzonych przez nas spraw. Miło mi zatem poinformować, że sukcesem dla mojego Klienta zakończyła się sprawa o uchylenie decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nakładającej na niego obowiązek zapłaty składek ubezpieczeniowych. Klient wpisany był do CEIDG, jednak działalności gospodarczej faktycznie nie prowadził. Obalenie domniemania prowadzenia działalności gospodarczej, w związku z widniejącym wpisem w CEIDG, wymagało przy tym pełnego zaangażowania i właściwego prowadzenia postępowania dowodowego. Istotę zagadnienia prezentuje poniższy tekst, oparty jeszcze na przepisach ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, zastąpionej przez ustawę z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców, która weszła w życie z dniem 30 kwietnia 2018 r.
Zgodnie z treścią art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej „Ustawa”) osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu, a zgodnie z treścią art. 12 pkt 1 Ustawy również obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu – jednocześnie osoby te podlegają dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu na swój wniosek w myśl art. 11 ust. 2 Ustawy (podobnie na obowiązek podlegania ubezpieczeniom wskazuje art. 66 ust. 1 pkt 1c ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, a w zakresie składek na Fundusz Pracy art. 104 ust. 1 pkt 3 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy). Jak wynika z treści art. 13 pkt 4 Ustawy obowiązek podlegania wspomnianym ubezpieczeniom istnieje od dnia rozpoczęcia działalności do dnia jej zaprzestania.
W myśl art. 14 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej (dalej „Ustawa o swobodzie”) przedsiębiorca może podjąć działalność gospodarczą w dniu złożenia wniosku o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym. W orzecznictwie sądowym jest ugruntowany pogląd, w którym o istnieniu obowiązku podlegania ubezpieczeniu przez osoby prowadzące działalność gospodarczą decyduje faktyczne prowadzenie czynności, a nie kwestie związane z formalnym zarejestrowaniem, wyrejestrowaniem czy zgłaszaniem przerw w prowadzeniu działalności. Są to kwestie mające znaczenie w sferze dowodowej, a nie przesądzają same w sobie o podleganiu ubezpieczeniu. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego, domniemanie faktyczne, wynikające z faktu zarejestrowania działalności gospodarczej, może być obalone wszelkimi środkami dowodowymi, toteż możliwe jest ustalenie zaprzestania wykonywania działalności gospodarczej, mimo nie wykreślenia jej z ewidencji działalności gospodarczej i w konsekwencji uchylenie obowiązku ubezpieczenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 2014 r., sygn. akt I UK 252/13). Ocena, czy wykonywana jest działalność gospodarcza należy więc przede wszystkim do sfery ustaleń faktycznych, a dopiero następnie do ich kwalifikacji prawnej. Również wpis w ewidencji działalności gospodarczej (zarejestrowanie) ma przede wszystkim znaczenie w sferze ustaleń faktycznych, gdyż ma on charakter deklaratoryjny. W ocenie, czy zostały podjęte czynności zmierzające bezpośrednio do rozpoczęcia czy wznowienia prowadzenia działalności należy uwzględniać wszelkie okoliczności sprawy, w tym także zamiar (wolę) osoby prowadzącej działalność gospodarczą (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2005 r., sygn. akt I UK 80/05).
Sądu Apelacyjny w Lublinie, w wyroku z dnia z dnia 26 stycznia 2017 r. (III AUa 820/16), opierając się na ugruntowanej linii orzecznictwa oraz doktryny wskazał, że w żadnym razie wpis do ewidencji działalności gospodarczej nie przesądza o jej prowadzeniu. W świetle art. 14 ust. 1 Ustawy o swobodzie przedsiębiorca może podjąć działalność gospodarczą w dniu złożenia wniosku o wpis do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej. Wpis stanowi jedynie podstawę rozpoczęcia działalności gospodarczej w rozumieniu jej legalizacji i nie jest zdarzeniem utożsamianym z podjęciem takiej działalności. Rozpoczęcie działalności jest faktem, polegającym na podjęciu czynności mieszczących się w ustawowej definicji działalności gospodarczej tj. podejmowaniu działań w celu zarobkowym w sposób ciągły i zorganizowany. Również Sąd Najwyższy niejednokrotnie podkreślał, że obowiązkowi ubezpieczeń społecznych podlega osoba faktycznie prowadząca działalność gospodarczą (a więc wykonująca tę działalność), a nie osoba jedynie figurująca w ewidencji działalności gospodarczej na podstawie uzyskanego wpisu, która działalności tej nie prowadzi (zob. wyroki SN z dnia 13 listopada 2008 r., II UK 94/08; z dnia 21 czerwca 2001 r., II UKN 428/00, z dnia 11 stycznia 2005 r., I UK 105/04; z dnia 25 listopada 2005 r., I UK 80/05; z dnia 30 listopada 2005 r., I UK 95/05; z dnia 19 marca 2007 r., III UK 133/06).
Na marginesie można zaznaczyć, że na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 1 Ustawy za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych. Z treści tego przepisu wynika, że należy odnieść się do definicji działalności gospodarczej zawartej w Ustawie o swobodzie. Zgodnie z art. 2 Ustawy o swobodzie działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Prowadzenie działalności jest przy tym kategorią obiektywną, występującą niezależnie od tego, jak ocenia ją sam przedsiębiorca oraz bez względu na to, czy dopełnia on, czy też nie, ciążących na nim obowiązków związanych z jej prowadzeniem. Z rozpoczęciem działalności gospodarczej łączy się ściśle obowiązek wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Wpis ten ma charakter deklaratoryjny, legalizuje wykonywanie działalności gospodarczej i wyznacza czasowe granice bycia przedsiębiorcą. Stan ten tworzy domniemanie prawne, które może być obalone po przeprowadzeniu przeciwdowodu. Orzecznictwo Sądu Najwyższego jednoznacznie wskazuje, iż podleganie ubezpieczeniom społecznym wynika nie ze zgłoszenia prowadzenia działalności gospodarczej, ale z faktu jej rzeczywistego wykonywania. Z kolei w wyroku z dnia 13 listopada 2008 r.(II UK 94/08) Sąd Najwyższy podniósł, iż obowiązkowi ubezpieczeń społecznych podlega osoba faktycznie prowadząca działalność gospodarczą (a więc wykonująca tę działalność), a nie osoba jedynie figurująca w ewidencji działalności gospodarczej na podstawie uzyskanego wpisu, która działalności tej nie prowadzi (nie wykonuje).
W ujęciu tradycyjnym działalność gospodarcza charakteryzuje się zatem profesjonalnością, samodzielnością, podporządkowaniem zasadzie racjonalnego gospodarowania, celem zarobkowym, trwałością prowadzenia, wykonywaniem w sposób zorganizowany, a przede wszystkim uczestniczeniem w obrocie gospodarczym. Właściwości cechujące działalność gospodarczą, które powinny występować łącznie, to działanie stałe, nieamatorskie, nieokazjonalne, z elementami organizacji, planowania i zawodowości rozumianej jako fachowość, znajomość rzeczy oraz specjalizacja.