Zgodnie z art. 61 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2013 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych („Ustawa”), umowę ubezpieczenia budynków rolniczych zawiera się na okres 12 miesięcy. Zgodnie z art. 62 ust. 1 Ustawy, jeżeli rolnik posiadający budynki rolnicze nie później niż na jeden dzień przed upływem okresu 12 miesięcy, na jaki została zawarta umowa ubezpieczenia budynków rolniczych, nie powiadomi na piśmie zakładu ubezpieczeń o jej wypowiedzeniu, uważa się, że została zawarta następna umowa na kolejne 12 miesięcy, z zastrzeżeniem ust. 2. Zgodnie natomiast za art. 74 Ustawy: 1. odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń rozpoczyna się z chwilą zawarcia umowy i zapłacenia składki ubezpieczeniowej lub jej pierwszej raty, z zastrzeżeniem ust. 1a, 2 i 3. 1a. W razie zawarcia umowy, o której mowa w art. 62 ust. 1, odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń powstaje z chwilą jej zawarcia. 2. Jeżeli w umowie ubezpieczenia zakład ubezpieczeń wskazał późniejszy termin płatności składki lub jej pierwszej raty, odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń rozpoczyna się z chwilą zawarcia umowy. Słowem, w przypadku braku wypowiedzenia umowy ubezpieczenia obowiązkowego automatycznie zostaje zawarta umowa na kolejny okres 12 miesięcy z otwartą odpowiedzialnością ubezpieczyciela.
Wskazać dalej należy, że praktyka ubezpieczyciela, w tym przypadku PZU, przy zawieraniu umów obowiązkowego ubezpieczenia w zakresie budynków gospodarstwa rolnego oraz mienia ruchomego jest taka, że PZU doręcza przed upływem danego roku ubezpieczeniowego „Dokument obowiązkowego ubezpieczenia budynków i odpowiedzialności cywilnej rolnika”, w którym potwierdza zawarcie umowy ubezpieczenia obowiązkowego budynków i odpowiedzialności cywilnej rolnika w gospodarstwie rolnym w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia roku następnego, w którym wskazuje składkę do zapłaty za budynki oraz składkę za OC rolnika. Wraz z w/w dokumentem PZU doręcza wypełniony już blankiet na sumę obejmującą składkę za budynki, OC rolników (ubezpieczenie obowiązkowe) oraz mienie ruchome i NNW rolników (ubezpieczenie dobrowolne) wraz z informacją na blankiecie płatności, że termin płatności składki za ubezpieczenie obowiązkowe płatne jest do dnia 31 stycznia (a zatem PZU zachęca i przekonuje odgórnie do wykupienia także fakultatywnego ubezpieczenia za mienie ruchome oraz NNW). Przy blankiecie tym jest również załączony pusty blankiet, który rolnik może wypełnić na sumę zapłaty w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia budynków i OC rolników, jeśli nie zamierza przystąpić do ubezpieczenia mienia ruchomego oraz NNW. Na blankiecie tym nie ma jednak informacji o terminie płatności składki za mienie ruchome oraz NNW.
Rolnik płacąc składkę w zakreślonym przez PZU czasie do dnia 31 stycznia danego roku, dokonywał opłat za ubezpieczenie obowiązkowe budynków oraz OC rolników jak również za mienie ruchome, a zakład ubezpieczeń był odpowiedzialny od 1 stycznia do 31 grudnia danego roku w zakresie obu tych ubezpieczeń. Rolnik miał prawo rozsądnie oczekiwać, że zapłata składki do tego terminu będzie skuteczna zarówno w ramach ubezpieczenia obowiązkowego jak również w zakresie fakultatywnego mienia ruchomego. Wskazać przy tym należy dodatkowo, że PZU określa termin zapłaty składki za ubezpieczenie obowiązkowe z terminem płatności do 31 stycznia danego roku, tak aby umożliwić rolnikowi zapłatę składki w czasie późniejszym, przy jednoczesnym uniknięciu sytuacji, w której rolnik wypowie umowę ubezpieczenia obowiązkowego przed upływem roku poprzedniego z zamiarem zmiany ubezpieczyciela. Jednocześnie PZU nie określa na blankiecie terminu zapłaty składki za mienie ruchome.
Tymczasem PZU powołuje się na Ogólne Warunki Ubezpieczenia PZU Gospodarstwo Rolne – mienie ruchome i podnosi, że na podstawie postanowień tych warunków odpowiedzialność PZU rozpoczyna się od dnia następnego po zawarciu umowy ubezpieczenia, nie wcześniej jednak niż od dnia następnego po zapłaceniu składki lub jej pierwszej raty, chyba, że umówiono się inaczej. Jednoczenie na podstawie tych OWU odpowiedzialność ubezpieczyciela w zakresie mienia ruchomego wygasa nie później niż odpowiedzialność z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia budynków tj. z końcem grudnia danego roku. Co to w praktyce oznacza?
Oznacza to tyle, że olbrzymia grupa rolników (i jest to zachowanie powszechne) opłaca składkę za ubezpieczenie obowiązkowe oraz ubezpieczenie fakultatywne w zakresie mienia ruchomego w terminie do dnia 31 stycznia danego roku. Zapłata w tym terminie powoduje, że rolnik, zdaniem PZU, jest ubezpieczony w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia budynków od 1 stycznia do 31 grudnia tego roku. Natomiast w zakresie mienia ruchomego nie od 1 stycznia a od dnia zapłaty składki do dnia 31 grudnia tego roku. I teraz mamy taką sytuację, w której rolnik kilkanaście lub więcej lat, opłaca regularnie, stale i łącznie składkę na ubezpieczenie budynków, OC, mienia i NNW zawsze w ostatnim dniu tj. 31 stycznia danego roku. W przypadku, gdy szkoda w mieniu ruchomym wystąpi pomiędzy 1 stycznia a 31 stycznia danego roku, PZU odmawia wypłaty odszkodowania w mieniu ruchomym z powołaniem się na OWU, że w zakresie mienia ruchomego odpowiedzialność powstaje od dnia zapłaty składki. Z taką praktyką nie sposób się zgodzić. Jak wyżej podniesiono, rolnik który od kilkunastu lat opłaca składkę w dniu 31 stycznia danego roku w zakresie ubezpieczenia obowiązkowego i fakultatywnego w zakresie mienia ruchomego jest przekonany, że ubezpieczenie w zakresie obu tych ubezpieczeń obowiązuje przez cały rok, przy założeniu dalszym, że PZU nie wyprowadza wprost rolnika przez te lata z takiego błędnego przekonania. Wiele argumentów prawnych przemawia za tym, że PZU nie jest uprawnione do wyłączania swojej odpowiedzialności w tym przypadku – można tu powołać się chociażby na art. 5kc, który mówi o społeczno-gospodarczym przeznaczeniu prawa oraz zasadach współżycia społecznego.
Sprawa powyższa ma istotne znaczenie, gdyż dotyka wielkiej grupy rolników, którzy nieświadomie, z pełnym przekonaniem objęcia ich pełnym ubezpieczeniem w zakresie ubezpieczenia obowiązkowego i mienia ruchomego, opłacają łączną składkę za ubezpieczenie obowiązkowe i mienie ruchome łącznie pod koniec stycznia danego roku. Radca prawny Krzysztof Karp prowadzi sprawę w zakresie szkody w mieniu ruchomym gospodarstwa rolnego w zakresie stanu faktycznego opisanego powyżej. O sprawie będziemy na bieżąco informować.