Zgodnie z art. 148 § 1 kpc jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, posiedzenia sądowe są jawne, a sąd orzekający rozpoznaje sprawy na rozprawie. W § 2 wskazuje się natomiast, że sąd może skierować sprawę na posiedzenie jawne i wyznaczyć rozprawę także wówczas, gdy sprawa podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym.
W myśl art. 1481 § 1 kpc sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, sąd uzna – mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych – że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Zgodnie natomiast z § 3, rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym jest niedopuszczalne, jeżeli strona w pierwszym piśmie procesowym złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy, chyba że pozwany uznał powództwo.
Artykuł 1481 kpc stanowi odstępstwo od generalnej zasady w postępowaniu procesowym, że sąd rozpoznaje sprawy na rozprawie (art. 148 kpc), a wyrok zapada po przeprowadzeniu rozprawy i jej zamknięciu (art. 316 § 1 kpc). Przedmiotowy przepis wszedł w życie w dniu 8 września 2016 r., jako odpowiedź na postulaty szybszego rozstrzygania spraw.
Na podstawie art. 1481 § 1 kpc rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym jest możliwe w przypadku, gdy pozwany uznał powództwo lub sąd uzna, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Są to zatem dwie odrębne sytuacje procesowe, w których możliwe jest rozpoznanie sprawy na posiedzeniu. Zgodnie jednak z art. 1481 § 3 kpc rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym jest niedopuszczalne, jeżeli strona w pierwszym piśmie procesowym (a zatem powód w pozwie, a pozwany w odpowiedzi na pozew bądź w zarzutach lub sprzeciwie od nakazu zapłaty lub w sprzeciwie od wyroku zaocznego) złoży wniosek o przeprowadzenie rozprawy.
Przykład tej ostatniej sytuacji w praktycznym rozstrzygnięciu znajdujemy w wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 14 czerwca 2018 r. (I AGa 119/18). Wobec okoliczności, że powód w pozwie wniósł o przeprowadzenie rozprawy, Sąd Apelacyjny uchylił wyrok Sądu Okręgowego, który został wydany na posiedzeniu niejawnym i sprawę przekazał temu sądowi do ponownego rozpoznania. Wydanie bowiem wyroku na posiedzeniu niejawnym, pomimo nie zaistnienia ku temu przesłanek określonych w art. 1481 kpc, wprost prowadzi do nieważności postępowania, z uwagi na pozbawienie stron procesu możności obrony ich praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 kpc. Orzeczenie Sądu Apelacyjnego wydaje się sugerować, że wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym nie będzie możliwe, bez względu na to, która strona postępowania (powód czy pozwany) złoży wniosek o przeprowadzenie sprawy na rozprawie. Wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym z naruszeniem art. 1481 § 3 kpc samoistnie oznacza, że postępowanie w sprawie, co najmniej w zakresie wydanego wyroku, dotknięte jest nieważnością, bez konieczności i możliwości badania czy wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym miało wpływ na wynik sprawy (na marginesie, na odrębne, szersze rozważania trzeba pozostawić sytuację, w której rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym zostało dokonane w sytuacji pełnego uwzględnienia żądań strony, która wnosiła o przeprowadzenie rozprawy, w sytuacji, gdy druga strona nie składała wniosku o przeprowadzenie rozprawy i nie wykazywała się żadną aktywnością procesową).
Zatem, sąd jest związany wnioskiem o przeprowadzenie rozprawy, jeżeli taki wniosek został zgłoszony przez którąkolwiek ze stron. Wyjątek w tym przypadku stanowi sytuacja, w której pozwany uznał powództwo. W takim przypadku wniosek strony o przeprowadzenie rozprawy nie jest dla sądu wiążący i sąd będzie mógł rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym.
Powyższe rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego opierało się na ustaleniu, że strona powodowa złożyła wniosek o rozpoznanie sprawy na rozprawie, co przesądziło, że sprawa musiała być rozstrzygana właśnie na rozprawie. W przypadku braku takiego wniosku, sąd może rozstrzygnąć na posiedzeniu niejawnym w przypadku gdy uzna, mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Korzystanie z tego rozwiązania procesowego powinno być jednak stosowane z najwyższą ostrożnością. Możliwość rozpoznawania spraw oraz wydawania wyroków na posiedzeniu niejawnym budzi bowiem istotne wątpliwości konstytucyjne. Zauważył to także, niejako na boku, Sąd Apelacyjny w w/w sprawie. Sąd Apelacyjny podkreślił, że art. 1481 § 1 kpc., stanowi wyjątek od zasady wyrażonej w art. 316 § 1 kpc, że wyrok zapada po przeprowadzeniu rozprawy. Wskazał również, że na tle obowiązującego do dnia 3 maja 2012 r., w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych przepisu art. 47917 kpc, którego treść była istotnie zbliżona do aktualnie obowiązującego art. 1481 kpc, jednolicie prezentowany był w judykaturze pogląd, że nie jest dopuszczalna jego wykładnia rozszerzająca, już tylko z tego względu, że stanowi on wyjątek od zasady jawności postępowania przewidzianej zarówno w art. 45 ust. 2 Konstytucji jak i w art. 6 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, która dla wyrażenia tej zasady posługuje się pojęciem „publicznej rozprawy”.